“กระบี่”

ภาษาบาลีวันละคำวันนี้ขอเสนอคำว่า
จังหวัดกระบี่

“กระบี่”
อ่านว่า กะ-บี่ 
บาลี กับ สันสกฤต เรียกเหมือนกัน “กปิ” (กะ-ปิ)
“กปิ” แปลตามศัพท์ว่า “สัตว์ที่เคลื่อนไหวเรื่อย” หมายถึง ลิง ที่เรียกลิงว่า “กปิ” เพราะสัตว์ชนิดนี้ขนเป็นสีน้ำตาล

ในภาษาไทย “กปิ” เป็น “กระบี่”
กระบี่ ในภาษาไทยมี 2 ความหมาย
(1) ลิง วานร หนุมาน monkey hanuman (ในรามเกียรติ์) ขุนกระบี่มีกำลังโดดโลดโผน กระโจมโจนจับยักษ์หักแขนขา
(2 ) อาวุธชนิดหนึ่ง ใบแบนยาว ปลายแหลม มีคมข้างหนึ่งหรือทั้ง ๒ ข้าง ด้ามสั้น ที่ด้ามถืออาจมีโกร่งหรือไม่มีก็ได้ มีฝัก คืออาวุธพื้นฐานประจำกายทหาร นักรบ

“กระบี่” ที่เป็นชื่อจังหวัดในภาคใต้ก็ว่าหมายถึง “ดาบ”

จังหวัดกระบี่ 
เป็นจังหวัดหนึ่งใน ภาคใต้ ตั้งอยู่ริมฝั่งทะเลอันดามัน มีการค้นพบหลักฐานทางโบราณคดีว่าบริเวณเมืองกระบี่นั้น เคยเป็นแหล่งชุมชนโบราณมาก่อนประวัติศาสตร์ และมีมาเรื่อยๆ จนถึงในสมัยประวัติศาสตร์เลย ว่ากันว่าดินแดนนี้เมื่อก่อนนั้นคือ เมืองบันไทยสมอ 1 ใน 12 เมืองนักษัตร ที่ใช้ตราลิงเป็นตราประจำเมือง ขึ้นกับอาณาจักรนครศรีธรรมราช

สมัย กรุงรัตนโกสินทร์
จนมาในช่วงสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์นั้น ก็ได้มีการตั้ง จังหวัดกระบี่ ขึ้น ซึ่งในอดีตก็เป็นแค่เพียงแขวงหนึ่ง อยู่ในอำนาจปกครองและบังคับบัญชาของเมืองนครศรีธรรมราช มีชื่อเรียกว่า “แขวงเมืองปกาสัย” โดยพระยาผู้ครองเมืองนครศรีธรรมราชนั้น สั่งให้ปลัดเมืองฯ มาตั้งค่ายทำเพนียดจับช้างใน ท้องถิ่นที่ตำบลปกาสัย และได้มีราษฎรจากเมืองนครศรีธรรมราช เลยทำให้มีผู้อพยพมาตั้งถิ่นฐาน หาแหล่งทำมาหากินเพิ่มมากขึ้น

เมื่อมีการประกาศตั้งขึ้นเป็นเมืองแล้ว โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งที่ทำการอยู่ที่ ตำบลกระบี่ใหญ่ (บ้านตลาดเก่า) จนมาในปี พ.ศ.2418 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แยกเมืองกระบี่ ออกจากการปกครองของ เมืองนครศรีธรรมราช กลายเป็นเมืองจัตวาขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯ และในปี พ.ศ.2443 ได้ย้ายที่ตั้งเมืองไปอยู่ตำบลปากน้ำ อยู่ใกล้ปากอ่าวเป็นร่องน้ำลึก เรือใหญ่สามารถเข้าเทียบท่าได้ ทำให้กลายมาเป็นที่ตั้งศาลากลางจังหวัดจนถึงปัจจุบันนี้

ที่มาของชื่อ กระบี่
มีเรื่องเล่าเกี่ยวกับตำนานว่า มีชาวบ้านได้ขุดพบมีดดาบโบราณเล่มหนึ่ง จึงนำมามอบให้กับเจ้าเมืองกระบี่และต่อมาไม่นานก็มีการขุดพบมีดดาบโบราณเล่มหนึ่ง ที่มีรูปร่างคล้ายกับมีดดาบโบราณเล่มใหญ่ เลยนำมามอบให้กับเจ้าเมืองกระบี่เช่นกัน ซึ่งเจ้าเมืองกระบี่ก็เห็นว่าเป็นดาบโบราณนี้ สมควรเก็บไว้เป็นดาบคู่บ้านคู่เมือง เพื่อความเป็นสิริมงคล

แต่ขณะนั้นเอง เมืองยังสร้างไม่เสร็จ เลยนำดาบไปเก็บไว้ในถ้ำเขาขนาบน้ำหน้าเมือง โดยวางดาบหรือกระบี่ไขว้กันไว้ ซึ่งลักษณะการวางดาบแบบนี้เอง ก็กลายมาเป็นสัญลักษณ์ของตราประจำจังหวัดกระบี่ค่ะ ซึ่งบ้านที่ขุดพบดาบใหญ่นั้น มีการตั้งชื่อบ้านว่า “บ้านกระบี่ใหญ่” ส่วนบ้านที่ขุดพบดาบเล็กก็มีชื่อว่า “บ้านกระบี่น้อย” 

ซึ่งก็ยังมีอีกตำนานหนึ่งเล่าอีกว่า คำว่า “กระบี่” นั้น อาจจะเรียกมาจากพันธุ์ไม้ชนิดหนึ่ง ที่มีมากในท้องถิ่น นั่นก็คือต้น “หลุมพี” เลยเป็นที่มาของชื่อท้องถิ่นว่า บ้านหลุมพี แต่ต่อมามีชาวมลายูและชาวจีน เข้ามาค้าขาย ก็ได้เรียกเพี้ยนเป็น “บ้าน-กะ-ลู-บี” หรือ “คอโลบี” พอนานๆ เข้า ก็ได้ปรับเป็นสำเนียงไทยว่า “กระบี่”

ตราประจำจังหวัดกระบี่
ตราประจำจังหวัดกระบี่ เป็นรูปของ กระบี่ไขว้ ด้านหลังจะมีภูเขาและทะเล โดยกระบี่ไขว้ นั้นก็คือ อาวุธโบราณซึ่งมีผู้ค้นพบในท้องที่จังหวัด จำนวน 2 เล่ม ส่วนภูเขานั้นหมายถึง เขาพนมเบญจา ซึ่งเป็นภูเขาสูงสุดของกระบี่ ซับซ้อนกันมากถึง 5 ยอด เลยเรียกว่า พนมเบญจา ค่ะ ส่วนทะเลนั้นคือ อาณาเขตอีกด้านหนึ่งของกระบี่ ที่ติดกับฝั่งทะเลอันดามันหรือมหาสมุทรอินเดีย

คำขวัญจังหวัดกระบี่
“แหล่งถ่านหิน ถิ่นหอยเก่า เขาตระห่าน ธารสวย รวยเกาะ เพาะปลูกปาล์ม งามหาดทราย ใต้ทะเลสวยสด มรกตอันดามัน สวรรค์เกาะพีพี”

กระบี่ บาลี แปลไว้ คือลิง น้อยใหญ่ ได้เห็น
กปิ- ลวัต- ถุเป็น ชื่อเมือง ร่มเย็น ยืนยง

กระบี่ อาวุธ ฉุดคร่า ศาสตรา ปลิดชีพ ถีบส่ง
สองคม ใบยาว วาววง โกร่งคง กันมือ ถือฟัน

กระบี่ นามขลัง จังหวัด ภาคใต้ แน่ชัด ชวนฝัน
คนใต้ ใจดี ผูกพัน เที่ยวกัน กระบี่ ดีจริง

กระบี่ บาลี ตามศัพท์ สำหรับ ทุกคน ชายหญิง
ค้นคว้า สรรสร้าง อ้างอิง ดียิ่ง ประเทือง ปัญญาฯ

ขอบคุณบทกลอน
พระมหารัตนกวี ธมฺมโฆสโก 
วัดนางชี ภาษีเจริญ กทม.

ขอบคุณภาพประกอบ
Google

เรียบเรียงโดย
กลุ่มภาษาบาลีวันละคำ วัดพระราม ๙